اهمیت پژوهش از دیدگاه قرآن
اگر انسان را به عنوان فردي متعهد و مسئول بشناسيم بر او لازم ميشود كه از حقايقي كه خود به دست آورده، ديگران را نيز آگاهي دهد و يا خود در برابر عمل و رفتار ديگران احساس مسئوليت كند به تحقيق و كشف حقيقت بپردازد و لذا آن كس كه امكان و قدرت تحقيق را دارد مسئوليت بيشتري را در قبال جامعه پيدا ميكند.
آيات قرآني كه دلالت بر ضرورت و اهميت تحقيق و شناخت مينمايد بر اساس نحوة دلالتشان به چند دست تقسيم ميشوند:
الف ـ تشويق به فراگيري; مانند آية 9 سورة زمر: ” قل هل يستوي الذين يعلمون والذين لا يعلمون انمايتذكراولوا الالباب (زمر،9) بگو اي رسول آنان كه اهل علم ودانشند با مردم جاهل نادان يكسانند؟ خردمندان متذكر مطلبند.”
ب ـ توبيخ كاهلان; مانند آية 185 سورة اعراف كه ميفرمايد: “أَوَ لَمْ يَنظُرُواْ فِي مَلَكُوتِ السَّمَـَوَ َتِ وَالأَْ رْض;(اعراف،185) آيا بر ملكوت آسمانها و زمين نظر نميافكنيد".
ج ـ تعظيم عالمان، مانند آية 28 سورة فاطر: “يَخْشَي اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَـََّؤُا;از ميان بندگان خدا، تنها دانشمندان از او ميترسند". يا: “يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ ءَامَنُواْ مِنكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجَـَات;(مجادله،11) خداوند كساني را كه ايمان آورده اند و كساني را كه علم به آنان داده شده درجات عظيمي مي بخشد".
د ـ نکوهش تقليد، مانند آية 3 سورة حج: “وَ مِنَ النَّاسِ مَن يُجَـَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطَـَنٍ مَّرِيدٍ ; گروهي از مردم، بدون هيچ علم و دانشي به مجادله دربارة خدا بر ميخيزند; و از هر شيطان سركشي پيروي ميكنند".
ه -تكريم علم، مثل آية 99 سورة حجر: “وَ اعْبُدْ رَبَّكَ حَتَّيَ يَأْتِيَكَ الْيَقِينُ ; خداوند را عبادت نما تا به يقين نائل گردي.” و نيز آية 12 سورة طلاق: “اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَـَاوَا َتٍ وَ … لِتَعْلَمُوَّاْ أَنَّ اللَّهَ عَلَيَ كُلِّ شَيْءٍ قَدِير; خداوند همان كسي است كه هفت آسمان را آفريد، و… تا بدانيد خداوند بر هر چيز تواناست".
از آنچه گذشت دانسته ميشود، از نظر قرآن كريم انسان در جميع شئون و ارتباطات خود، موظف است بر اساس تحقيق و پژوهش راه را طي كند. در احاديث نيز
به اين مسأله مهم در موارد متعددي اشاره گرديده است مانند: “اطلبوا العلم و لو بالصين فان طلب العلم فريضة علي كل مسلم; دانش و تحقيق را فرا گيريد اگرچه در كشور چين باشد; زيرا فراگيري علم بر هر فرد مسلماني واجب است".(ر.ك: ميزان الحكمه، محمد ري شهري، ج 3، ص 2070، ح 13740.)